Lijntekening in de lucht (Werk van Gijs Assmann op de Zuidas)

‘Lijntekening in de lucht (Werk van Gijs Assmann op de Zuidas)’

Het Parool 2020-03-28

Jan Pieter Ekker

 Sinds vanochtend is Amsterdam – hoogstwaarschijnlijk – een enorme blikvanger rijker. Het beeld is ruim 9 meter hoog en 4,5 meter diep, de lengte van de hooggepolijste roestvrijstalen buis is 54 meter en het gevaarte weegt ruim 9000 kilo. Het staat op de Zuidas, heet Pendulum en is gemaakt door de Amsterdamse kunstenaar Gijs Assmann (53). “Het was een prestigieuze, maar logistiek complexe opdracht.”

  Het beeld is woensdagavond om tien uur ’s avonds met een bijzonder transport vertrokken bij de gieterij in Pirna, in de buurt van Dresden. Vrijdagochtend Donderdagochtend arriveerde het transport in Hannover, afgelopen nacht zouden de laatste 375 kilometer moeten zijn overbrugd. Vanochtend om zes uur zouden de hijskranen worden neergezet en vanaf negen uur wordt het beeld geïnstalleerd voor het fonkelnieuwe hoofdkantoor van de European Medicines Agency (EMA) aan de Domenico Scarlattilaan 6 op de Amsterdamse Zuidas. “Als alles gaat volgens plan, zijn we om elf uur klaar,” zegt Gijs Assmann een dag eerder door de telefoon.

 Eind 2017 werd bekend dat het hoofdkantoor van de European Medicines Agency door het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie van Londen naar Amsterdam zou verhuizen. Er werd een nieuw pand gebouwd langs de A10, en het Rijksvastgoedbedrijf maakte via de percentageregeling beeldende kunst het mogelijk dat er bij dat gebouw een kunstwerk zou verschijnen. Kunstenaars uit binnen- en buitenland werden gevraagd om mee te doen aan een competitie; Assmann werd uiteindelijk uitverkoren.

 “Ze hebben me niet precies verteld waarom de keuze op mij is gevallen, maar het moet op basis van eerder werk en mijn werkwijze zijn geweest. In de kunstwereld heerst het dogma van de autonomie; de kunstenaar die zich terugtrekt en in isolement tot een werk komt. Daar ben ik niet op tegen, maar ik heb in dit geval meteen aangegeven dat het me goed leek dat de opdrachtgevers cq. gebruikers niet alleen het finale ontwerp zouden keuren, maar dat ze mij waar mogelijk ook zouden helpen en inhoudelijk zouden voeden.”

 Assmann vloog een aantal keer naar Londen, sprak tal van mensen, maakte vervolgens verschillende ontwerpen die voor mogelijke denkrichtingen stonden en liet de keuze aan de kunstcommissie. Doordat Assmann een werk heeft gemaakt dat zich naadloos voegt tussen de spiegelende torens aan de zakelijke Zuidas zou je kunnen denken dat Assmann zich heeft onderworpen aan zijn opdrachtgever. Zelf ziet hij dat anders.

“Het waren ontwerpen die ik allemaal even graag had willen uitvoeren, maar op deze manier engageer je de opdrachtgever. Dat vond ik belangrijk, om dat ik een verbinding leggen wilde met de maatschappij en met de vragen die er leven. Als dat werkt, is het fijn voor de wereld én fijn voor de kunst. En door deze werkwijze, kan ik in mezelf ook weer nieuwe dingen ontdekken; ik word er zelf ook weer door uitgedaagd.”

  Er zijn weliswaar veel formele overeenkomsten met zijn eerdere werken in de openbare ruimte, zegt Assmann, maar het EMA-beeld vormt ook een breuk. “Knopen, slierten, zweven en vliegen zijn aspecten die je vaker in mijn beelden ziet. En het idee van balans natuurlijk; het is als beeldhouwer bijna onvermijdelijk dat je je met balans en evenwicht bezighoudt. Maar deze vorm en dit materiaal, daar heb ik niet eerder mee gewerkt.”

Zijn beeld is heel groot, maar tegelijkertijd een wonderlijke lichte verschijning, legt Assmann uit. “Het omkadert wel een volume maar het heeft eigenlijk geen volume, omdat het heel open is. Het lijkt een soort enorme lijntekening in de lucht. In de buis zit een structuur die lijkt op oud glas. Dat spiegelt het gebouw en de omgeving en reflecteert het zonlicht, waardoor je een suggestie van beweging krijgt – alsof het beeld een eigenzinnige balanceer-act uitvoert. Je moet maar gaan kijken, het is echt vrolijk stemmend.”

 Zoals elk werk komt het voort uit vele bronnen, gaat hij verder. “De vorm verwijst op een associatieve manier ook naar enzymstructuren. En in die zin refereert het beeld naar de gebruikers van het gebouw; EMA houdt zich immers bezig met het testen en goedkeuren van medicijnen voor de Europese markt, en enzymen en eiwitten spelen tegenwoordig een cruciale rol bij het vervaardigen van medicijnen. EMA moet daarvoor tegelijkertijd transparant, dynamisch en onkreukbaar zijn. Het is misschien vreemd om over je eigen werk te zeggen, maar volgens mij geldt voor Pendulum hetzelfde.” 

 Binnenkort verschijnt een publicatie over de complexe ontstaansgeschiedenis van Pendulum, met foto’s van Friso Keuris, een tekst van Gijs Frieling en vormgegeven door Roel Klaverstijn.